درمان های اولیه مارگزیدگی
سرشیر: به گزارش سرشیر، با توجـه به شرایط اقلیمی و جغرافیایی ایران و وجود گونه های شـناخته شـده مارهـا و عقرب های زهرآگین، هر سـاله شـاهد بـروز حـوادث ناشـی از مار گزیدگی و عقرب زدگی در منـاطق مختلف کشور هستیم. ازاین رو مهم می باشد که نحوه پیشگیری، تشخیص و همینطور درمان مارگزیدگی را بدانیم.
به گزارش سرشیر به نقل از ایسنا، با توجـه به شرایط اقلیمی و جغرافیایی ایران و وجود گونه های شـناخته شـده مارهـا و عقرب های زهرآگین، هر سـاله شـاهد بـروز حـوادث ناشـی از مار گزیدگی و عقرب زدگی در منـاطق مختلف کشور هستیم. مارگزیدگی در همه سنین و عقرب زدگی در کودکان کمتر از شش سال بیشتر باعث مرگ می شود. باآنکه بعضی از استان ها از شیوع بیشتری در مورد مارگزیدگی و عقرب زدگی برخوردار می باشند، اما بروز تعداد کمتر در بعضی مناطق از اهمیت این مورد نمی کاهد. چه بسا آسیب این جانوران زهرآگین در مناطق با شیوع کمتر با مرگ و میر بیشتری همراه باشد.
باید توجه کرد که زهرها مواد پروتئینی هستند که توسط جانوران زهر آگین تولید می شوند. برخی مارها، عقرب ها، عنکبوت ها، زنبورها و... از جملـه جـانوران زهرآگین به شمار می روند. در این جانوران، دستگاه ویژة تزریـق، شـامل نیش یا دندان، به غده حاوی زهر متصل است.
در عین حال سم از نظر منشاء بر دو نوع است:
منشأ زیستی که با اطلاق عنوان توکسین، طی فرآینـدهایی از سـلول یا ارگانیسم های زنده تولید می شود و معمـولا از جـنس پـروتئین بـاویژگی هـای بیمـاری زایـی (آنتـی ژن) اسـت؛ ماننـد سـم کـزاز، سـم بوتولیسم، سم دیفتری.
منشاء غیـرزیستی که بـا اطلاق عنوان سم، سبب صدمه شـیمیایی یـا فیزیکی و بروز بیماری یا مرگ در موجودات زنـده مـی شـود؛ ماننـد آرسنیک.
گزیدگی هم ایجاد هرگونه سوراخ شدگی، بریدگی، خراشـیدگی یـا پـاره شـدگی در سطح پوست یا مخاط فرد صدمه دیده از طریـق سـاختار یـا ارگـان تیـزجانور است. گزیدگی به صورت معمول با درد و ایجـاد زخـم همراه می باشد.
طبقه بندی مارها در جهان و ایران
بیش از ۳۰۰۰ نوع مار در سرتاسر جهان وجود دارد کـه از این تعداد، ۱۵۰ تا ۱۸۰ گونه آنها سمی خطرناک هـستند. بر مبنای اندازه، رنگ و نقش های پوست مار بویژه توسط افراد غیر متخصص تشخیص نوع زهردار و غیر زهردار امکان پذیر نیست.
مارهای ایران از گونـه هـای بیابان زی بوده و مهم ترین آنها شامل گرزه مـار، مـار جعفـری، مار شاخدار، کفچه مار، یله مار، تیرمار، طلحـه مـار، آلوسـر، افعـی پلنگـی، کورمار، مار درفشی، شترمار و کوتوله مار است.
باید توجه کرد که مارها از نظر داشتن دستگاه تزریق زهر به سـه گـروه تقسیم می شوند:
- مارهای غیر زهری: این گروه از مارهـا دسـتگاه تزریـق زهر ندارند.
- مارهای نیمه زهری یا زهری تصادفی: ایــن گــروه از مارهــا یــک دنــدان تزریق کننده زهر در عقب دهان دارند که با یک شیار باز و یـک مجـرا بـه غـده سمی متصل می شوند. بـا توجه بـه موقعیـت دنـدان در بخش خلفی دهان، به ندرت امکان دارد گزش این مارهـا بــا تــزریق زهـر همراه باشد.
- مارهای زهری خطرناک یا زهرآگین: این گروه از مارها، یک دندان تزریق کننده زهر در جلوی دهان دارند؛ بـه نحوی کـه بـه راحتـی مـی تواننـد زهـر خـود را تزریـق کنند. این مارها شامل افعی ها، کبرا و مارهای دریایی هستند.
اجزای تشکیل دهنده زهرِ مار
بـیش از ۹۰ درصـد از وزن خشک زهر مار از پروتئین (بخصوص آنزیم ها) تشکیل شده اسـت.
نحوه درمان مارگزیدگی
اقدام های فـوری پـس از مار گزیـدگی: برای شروع کمک های اولیه منتظر ظاهر شدن علائم مارگزیدگی نباشید و از اقدام هایی که به صدمه دیدن بیشتر بیمار منجر می شود، پرهیز کنید. به سبب ایجاد تورم در ناحیه گزش وسایلی مانند انگشتر و ساعت... را در آورید. محل گزیدگی را با آب و صابون بشویید و سپس با پارچه تمیز بپوشانید، فرد را در موقعیت عادی و راحت دراز کشیده یا نشسته، قرار دهید. اطراف محل گزش را با خودکار خط بکشید و زمان مارگزیدگی را ثبت کنید.
برای به تأخیر انداختن جذب سیستمیک زهر و حفظ حیات بیمار و جلوگیری از بروز عوارض قبل از رسیدن بیمـار به بیمارستان یا سایر مراکز درمانی و کـاهش سـرعت جـذب زهـر از محـل گزیدگی اقدامات زیر را انجام دهید:
- بــستن و بانــدکشی بــر روی محــل گـزش به صورتی که فقط بر روی پوست احساس فشار وجود داشته باشد و نبض مصدوم حس گردد، یکی از روش ها است.
- همینطور در موارد مارگزیدگی، به منظور ایجاد تأخیر در جریان لنفاوی میتوان از بستن تورنیکه (رگ بند) به صورتی که فشار تورنیکه کمتر از فشار وریدی باشد، استفاده نمود. البته نبض های محیطی باید حفظ شود و هر ۱۰ تا ۱۵ دقیقه محل باند باید عوض شود. البته این اقدام برای افعی ها به سبب بـروز عـوارض موضعی سفارش نمی شود.
به طور کلی بانداژهای انجام شده برای بیماران تا زمان رسیدن به مراکز بهداشتی درمانی منتخب ادامه یابد. در صورت امکان از مار عکس بگیرید و از هر گونه تماس و دستکاری آن بپرهیزید؛ حتی اگر مار کشته شده باشد.
درمان در مراکز درمانی
در مراکز درمانی باید بیمار به صورت فوری مورد ارزیابی بالینی قرار گرفته و در صورت ضرورت عملیات احیاء برایش صورت گیرد. درصورت نیاز، برای بیمار اکسیژن تجویز شود و احیای قلبی ـ ریوی انجام گیرد و در صورت احتمال شوک تزریق مایع وریدی لازم است. دریافت شرح حال شامل مشخص کردن گزیدگی توسط مار، سمی بودن، شدت گزیدگی، ناحیه مورد گزش، زمـان گزش، گرفتن عکس مار، انجام کمک های اولیه از فرد، سابقه بیماری های قبلی، جراحت محل گزش، درد در محل گزش و درد غدد لنفاوی، خونریزی در محل گزش، شدت تورم، سرد بودن و حرکت و نبض در اندام درگیر، تاول، سیاه شدن نسج یا رنگ پریدگی پوست، بی حسی و استشمام بوی فساد بافتی و... همچون اقداماتی است که باید صورت گیرد.
بنابر اعلام اداره بیماری های قابل انتقال بین انسان و حیوانات مرکز مدیریت بیماری های واگیر وزارت بهداشت، علائم اولیه مارگزیدگی شامل سردرد، تهوع و استفراغ، احساس کسالت، درد شکمی، اسهال، ضعف، گیجی، کلاپس، تشنج، تب، کاهش فشار خون و حتی افزایش فشار خون و... گزارش شده است.
علایم اولیه خطرناک در مارگزیدگی
- گسترش سریع تورم محل گزیدگی. بزرگ شدن دردناک و زودرس غدد لنفاوی موضعی که نشانه گسترش سم مار به داخل سیستم لنفاتیک است.
- پیدایش زودرس علایم و نشانه های بالینی منتشر مانند کولاپس (هیپوتانسیون و شوک)، تهوع، استفراغ، اسهال، سردرد شدید، احساس سنگینی در پلک ها، گیجی، خونریزی سیستمیک، دفع ادرار به رنگ قهوه ای تیره.
در صورت ضرورت از پادزهر مار در مراکز درمانی استفاده می شود.
در زمان مارگزیدگی از انجام یکسری اقدامات اکیدا خودداری شود:
- ایجاد برش، خراش یا سوراخ در محل گزیدگی، مکیدن زهر از محل گزیدگی، سفت بستن تورنیکه به دور اندام مار گزیده.
- هیچگاه کوشش برای گرفتن یا به دام انداختن مار انجام ندهید، حتی اگر مرده و یا سرش از تنش جدا شده باشد.
- یخ روی زخم نگذارید، از آسپرین، ایبوپروفن و ناپروکسن بعنوان مسکن استفاده نشود، از درمان های خانگی جهت درمان مار گزیدگی استفاده نشود.
پیشگیری از مارگزیدگی برای ساکنین مناطق روستایی و مسافرین به مناطق روستایی و طبیعت گردان
- قبل از ورود به مکانهای خنک و سایه دار، مانند شکاف کوه ها، غارها، نشستن روی سنگ های کنار چشمه هـا و زیـرشاخه درختان، باید از نبود مار مطمئن شوید.
- از قدم زدن در بین علف های بلند خودداری شود.
- بـا پوشـیدن کفش های مناسب (مانند چکمه و پوتین) و جـوراب هـای ضخیم از خود محافظت کنید.
- از دست بردن به زیرتوده های سنگ یا داخل توده های علـف اجتنـاب کنید. چونکه در بسیاری موارد، آشیانه مارها در این نوع مکانها است.
- از صید مارها اجتناب کنید.
- در سفر یا گردش در جنگلها، پارک هـا یـا کوهـستان هایی کـه امکان دارد زیستگاه مار باشند، کوله پشتی و لباس ها را نباید روی زمین رها کرد.
- هنگام باردیگر پوشیدن کفش ها، باید داخل آنها را به دقت جستجو کرد.
- درصورت اقامت در چادر باید همیـشه در چـادر بسته باشد و شب ها وسایل و بخصوص کفش ها را به درون چادر ببرید، و اگر برخی لوازم، همچون کفش ها خـارج از چـادر مانـد، حتما باید آنها را داخل یک کیسه نفوذناپذیر قرار دهید.
- در مناطقی که دید کافی نیست، باید از بالا رفتن خودداری کرد.
- از دست زدن به مار سمی مرده باید پرهیزکرد. چونکه خطر گزش در بعضی مارها تا ساعت هـا بعد از مرگ وجود دارد.
- اوج فعالیت زمانی مارها پـس از تـاریکی هـوا اسـت کـه بـه شـکار می پردازند. ازاین رو، هنگام پیاده روی در شب باید بـه دقـت مراقب بود.
- در مناطق روستایی و کشاورزی، برای جلوگیری از مارگزیدگی باید اطراف خانه ها را از مکان هایی که برای مخفی شدن مارها مناسب می باشد، مانند چوب و شاخه های بریده درخت، زباله، بوته ها و گل و گیاه بلند و نخاله های سـاختمانی پاکسازی کنید.
- شاخه های درختانی که در تماس با دیوارهـای خانـه هستند را کوتاه کنید.
- انبار نگهداری محـصولات کـشاورزی را دور از محـل مـسکونی بسازید.
- مخازن آب، حوضچه هـا و اسـتخرهای آب (بـا توجـه بـه جـذب جانورانی مانند قورباغه و وزغ بعنوان طعمه هـای مـورد علاقـه مارها)، می توانند سبب جذب مارها در این مکان هـا شـده و بایـد به صورت دوره ای از نظر وجود و یا عـدم وجـود مـار، بررسـی شوند.
- کنترل جوندگان در اطراف اماکن مسکونی باعث کاهش ورود مارها به این مناطق می شود.
- جمع آوری هیزم در شب، بـا افـزایش احتمـال خطر مارگزیدگی همراه می باشد.
- از طریق رفتن با پاهای برهنه یا پوشیدن دمپایی در حیاط و بیـرون منزل خودداری کنید.
- در مناطق ییلاقی و بیرون از شهر، در هنگـام راه رفـتن در شـب بـه ویژه بعد از بارندگی، حتما از نـور مناسـب (چـراغ قـوه یـا مـشعل) استفاده کنید.
- در نواحی خارج از شهر، بارندگی می توانـد سـبب خـروج مارهـا از لانه ها و محل های اختفـای آنها شـده و پـس از بارنـدگی احتمـال مواجهه بـا مارهـا و مارگزیـدگی افـزایش یابـد. بنـابراین در منـاطق مارخیز، در هنگام راهپیمایی در جاده بخصوص در شـب بایـد مراقـب بود.
- در هنگام رانندگی با وسایل نقلیه، از زیر گـرفتن عمـدی مارهـای در جاده خودداری شود. این امر امکان دارد سبب زخمی شـدن مـار وافزایش خطر حمله مار زخمی به عابرین پیاده شود. از طرفی احتمال این که مار به زیر وسیله نقلیه پیچیده و در هنگـامی کـه وسـیله نقلیـه متوقف است از سوراخ هـا و منافـذ کـف آن خزیـده و وارد خـودرو شود، وجود دارد.
- از نزدیک شدن و آوردن کودکان به نواحی مارخیز خودداری کنید.
- به جامعه در معرض خطر آموزش دهید در صورت مارگزیدگی از رانندگی اجتناب کنند. چونکه امکان دارد گرفتار بیهوشی ناگهانی یا سرگیجه شوند.
منبع: سرشیر
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب